Х.С. Алдын – оол 1922 чылда Барыын – Хемчик кожууннуң Аяңгатыга төруттунген. Кызылдың башкы училищезин дооскан сөөлунде Чадаананың ортумак школазынга алды чыл дургузунда башкылап ажылдаан. Хомушку Саинотовичиниң дугайында ооң өөреникчилери амга чедир сактып, чылыг сөстерин чугаалап чоруурлар: «Ол ынчаарда школага эң — не аныяк башкы турган. Дуржулгазынга, авторитединге хамаарыштыр эгезинге аайын тыппайн турган бис. Бистиң чигзиниишкиннеривис хоозун болган: башкының билии дыка шыырак, башкылаары, өөреникчилерни сургаары – дыка бузурелдиг. Ол бодунга болгаш өскелерге – даа негелделиг, ынчалзажок дендии чаагай сеткилдиг кижи болган». Эки чувени кылган, ак сеткилдиг, арын — нуурлуг кижи чоннуң сагыш — сеткилинге кезээде артар. Хомушку Саинотовичиниң ол бугу чаагай мөзу — шынарлары Кызыл — Мажалыктың ортумак школазының өөредилге эргелекчизи, Чадаананың бир дугаар, Кызылдың ийи дугаар ортумак школазының директору, улус өөредилгезиниң область килдизиниң инспектору, республика найысылалында педагогика институдунуң улуг башкызы болуп турган чылдарда, өскерлиш чокка хевээр арткан. Абаканның башкы институдун, РСФСР — ниң педагогика эртемнериниң академиязының аспирантуразын чедиишкинниг камгалааш, Тываның баштайгы эртемденнериниң бирээзи болган.
Х.С. Алдын – оол ооң сөөлунде 14 чыл дургузунда – 1965 чылдан 1979 чылга чедир, Кызылдың педагогика институдунуң улуг коллективин баштап келген. Ынчаарда Тывага турган кара чаңгыс дээди өөредилге чериниң ректору болуп ажылдавышаан, ол коллектив уш муң ажыг дээди эртемниг башкыларны белеткээн. Ол саннарның артында – ооң кайгамчык кужениишкинниг ажылы турган. Х.С. Алдын-оолдуң болгаш институттуң башкыларының өөредип, кижизидип каан студентилериниң иштинден хөй кижилер республикада билдингир куруне ажылдакчылары кылдыр база депшээн.
Хомушку Саинотович эртем ажылын чорудуп, элээн каш эң чугула монографияларны болгаш эртем ажылдарын ол ажылдап дооскаш, парлаткан. Тыва школаларның эге класстарынга «Ужуглел» деп номну ол чогааткан.
Россияның школаларының алдарлыг башкызы, РСФСР- ниң улус өөредилгезиниң тергиини Х.С. Алдын — оол республикада бедик ат — алдарлыг, хундуткелдиг кижилерниң бирээзи. Куш — ажылдың Кызыл Тук ордени болгаш «1941 – 1945 чылдарда Ада -чурттуң Улуг дайынынга шылгараңгай куш — ажыл дээш» база «Куш — ажылдың хоочуну» медальдар — биле шаңнаткан. Чазактың ол бугу бедик шаңналдарынга Хомушку Саинотович Алдын-оол төлептиг болган.
Хомушку Саинотович Алдын — оол: Сөзуглел : дорт // XX чүс чылда Тываның алдарлыг кижилери – Заслуженные люди Тувы ХХ века. – Кызыл, 2004. – Ар. 222.
Информацияны белеткээни
Ооржак А. С.
