Алды чус ажыг хөгжум чогаалдарын, оларның аразында «Чечен болгаш Белекмаа» деп операны чогаадып тургускан шылгарангай тыва композитор Р.Д. Кенденбиль 1922 чылдын май 30- де Чөөн-Хемчик кожууннуң Кара –Дыт деп черге малчын араттың өг-булезинге төруттунген. Оон адазы, кырган ачазы тыва улустун аялгаларын национал хөгжум херекселдеринге ойнаар, ырлаар улус турган, ол байдал келир уеде композитор болурунга бичии оолга улуг салдарлыг болган.
Оон бодунуң чугаалаанын барымдаалап көөрге, баштайгы чугула билигни Даг-Алтайның башкы институдунуң чанынга турган Чөөн чуктун ажылчы чоннарының факультединге чедип алган, орус дылды эки билир кылдыр анаа өөренгени Россияның болгаш делегейниң алдарлыг хөгжум чогаалчыларының бижээн аялгаларын хандыр шингээдип алырынга улуг идиглиг болган.
Тывага ол чанып келген хөгжум –шии театрынга артист, хөгжумчу болуп, элээн каш чылдарда ажылдавышаан, уран чуулдун номнарының делгелгезин – библиотеказын тургузуп, анаа хөгжум чогаалдарын өөренип, Даг-Алтайга чедип алган билиин калбартып,ханыладып турган. Хөгжум уран чуулунуң талазы –биле эртем- билигни чедип алырынын дугайында Р.Д.Кенденбиль ургулчу кузеп чораан.Оон кузели 1954 чылда боттанган:Римский-Корсяков аттыг консерваторияның чанында Ленинградтың хөгжум училищезинге өөренип кирген.
Нева хемде хоорайга чедип алган тускай эртеми , анаа хандыр шингээдип алган билиглери чогаадыкчы чаа аргаларны анаа берген болгаш улам сорук киирген: оон уругларынын авазы, Россия Федерациязының алдарлыг, Тыва Республиканың улустуң артизи Екатерина Седип-ооловнаның сактыышкынын барымдаалап көөрге, Р.Д. Кенденбиль чаа-чаа хөгжум аялгаларын чогаатпышаан,дуне-даа, хундус-даа могаг-шылыг чокка ажылдап келген. Оон хөгжум чогаалдарын республиканын дыннакчылары бедии –биле унелеп көрген. Р.Д. Кенденбиль ынчаарда операны чогаадыры-биле кедергей кужениишкинниг ажылдаан. Ол хире улуг опера чогаадыр ажыл дээрге, кижи бурузу кылып шыдавас нарын, берге. Ооң опера чогаадыр ажылы хөй чылдар дургузунда ургулчулеп келген. Композиторнуң ажылынга өөредилгениң база бир чаа, устуку чадазы картап эгелээн: 47 харлыында Ленинградтың консерваториязынга өөренип кирген.Оон диплом ажылын –« Чечен болгаш Белекмаа» деп операзын консерваториязынын профессорлары бедии-биле унелээн.Россияның алдарлыг дээди өөредилге черлериниң бирээзиниң доозукчузу улам хөй хөгжум чогаалдарын чогаадып тургускан.
Тыва АССР-ниң культуразының алдарлыг ажылдакчызы ( 1964ч) ,Тыва АССР- ниң улустун артизи ( май 30 1982ч.), СССРЭ-ниң композиторлар чөвулелиниң кежигуну ( 1973ч.),Тываның Куруне шаңналының лауреады (1987ч.), «Хундулел Демдээ» орденниң эдилекчизи ( 1976ч.)
Тыванын композитарларынын чоргааралы , уран- талантылыг чогаадыкчы Р.Д. Кенденбильдин ады-биле Республиканын уран чуул школазынын интернады 2002 чылдан эгелеп бо хуннерге дээр, оон адын толептиг, делегей чергелиг мөөрейлерге чедиишкиннери –биле алдаржыдып чоруурлар.
2022 чылдын марттың айы « Р.Д. Кенденбиль аттыг Республиканын уран чуул школазынын интернады» улуг композиторувус Р.Д. Кенденбильдин чогааткан аялгалары-биле, янзы-буру хевирлиг хемчеглери-биле бир тускай чараш кылдыр ажыттынган.
Р.Д. Кенденбиль бугу тыва чонувуска национал музыканың классиги болуп кезээде дириг артар.
Талыгырдан бичии оолак уран чуулге хандыкшааштын,
Тыва черге ховар сураглыг композитор аттыг болган.
Бижиттинген тускай аялгаларда: төөгу-даа, тоол-даа бар,
Байлак таалал аялгалар чогаадып каан маэстро Кенденбиль!
Чечек Монгуш
