Хертек Даржаа 1922 чылдың ноябрь 16-да ТАР-ның Бай-Тайга кожууннуң Шуй сумузунга малчын өг-бүлеге төрүттүнген. Угаангыр оолчугаш, эрес-шоваа, сонуургак бооп, он харлыында-ла моолдап номчуп, бижип турар апарган. Ынчангаш тыва бижик тыптып кээрге, ол чаа бижикти боду улуг кужениишкин чок өөренип алган. Даржаа бодунуң ажыл-ишчи амыдыралын он дөрт харлыында, кажан ону 1936 чылда араттарны бижикке өөредир култьшеригжи кылдыр хулээп алганда, эгелээн. Улуг улус оон удуртулгазы-биле үжүктер болгаш слогтардан сөстер, домактарны тургузуп, оларга шингээдири берге номчуп, бижиир эртемни чедип ап турган. Ук шагда бижик билиглиг кижи бүрүзү Тывага алдын ышкаш үнелиг турган болгаш, ол 1941 чылда ынчаңгы эң бичии административтиг эге хемчег – он өрегеден тургустунган арбан даргазынга соңгуттурган. Оон соонда Тываның араттың революстуг шериинге албан-хулээлге эрттиргеш, Хертек Лопсанович Бай-Тайга, Эрзин, Чөөн-Хемчик кожууннарга реванэ организацияларынга ажылдаан. Үе бодуңну сайзырат деп негей бээрге, ол 1951-53 чылдарда областың партшколазынга өөредилгезин уламчылааш, ону дооскан соонда, Өвур, Барыын-Хемчик СЭКП райкомнарынга секретарьлап, Барыын-Хемчик районнуң «Большевик» колхозунуң даргазы бооп ажылдаан. Ол даргалап турда, ажыл-агый каш чыл эрткеш, мал, чер ажылынга улуг чедиишкиннерлиг болган. Х.Л. Даржаа аңгы-аңгы чылдарда Бай-Тайга болгаш Каа-Хем райкуускомнарның даргазы бооп үре-түңнелдиг ажылдаан. Хертек Лопсанович кызымаан болгаш ажыл-херекти шуудадып билирин Тыва АССР-ниң амыдырал-хандырылга яамызының сайыды албан-дужаалга база көргускен. Улустуң амыдыралын хандырары берге болгаш харыысалгалыг. Сайыт хандырылга бүдүрүлгелерниң үндезинин салып, чаа, депшилгелиг чүүлдерни шиңгээтирер ужурлуг турган. Ол салган сорулгаларны күүседип шыдаан болгаш оон удуртулгазы-биле 1966-1973 чылдарда районнарга амыдырал-хандырылга албанының 23 комбинадын туткан. А найысылалга хеп даараар «Чечек» ательени, химиктиг ашталга биле бүдүүшкүн бүдүрүлгезин ажыглалга киирген. Ол Тываныү өртектер талазы-биле Куркомитедин даргалап тургаш, база көску изин арттырып, 1986 чылда пенсия үнгүжеге чедир аңаа ажылдаан. Чоннуң чаагай чоруун бодаан ак сеткилдиг күш-ажылы дээш, Х.Л. Даржаа Күш-ажылчы Кызыл Тук орден-биле, «Шылгараңгай күш-ажыл дээш», « 1941-1945 чч. Ада-чурттуң Улуг дайынынга Германияны тиилээни дээш» болгаш «Күш ажылдың хоочуну» деп ССРЭ медальдары-биле шаңнаткан.
Хертек Лопсанович Даржаа : Сөзуглел : дорт // XX чүс чылда Тываның алдарлыг кижилери – Заслуженные люди Тувы ХХ века. – Кызыл, 2004. – Ар. 98.
Информацияны белектээн библиограф
Шыырап Д. Э.
