Шагаа –ёзу-чаңчылдарның, сагыш-сеткил арыглаашкынының, кижизидилгениң байырлалы.
Шагаа байырында чон улусчу оюн-тоглааны киирип, ооң утка-шынарын улам-на байлакшыдып келген. Оюн бүрүзү суму, арбан аайы-биле аңгы-аңгы дүрүмнерлиг, аттарын база тааржыр аайы-биле боттары чогаадып, адап алгаш ойнап чорааннар. Шагаада эң-не солун, хөглүг база “шииткелдиг” оюннарны демнии-биле ойнаар. Кижи бүрүзү бодунуң сонуургаар оюнунга киржир.
Кандыг-даа оюн үезинде ойнакчылар оюннарның бүгү-ле дүрүмнерин шыңгыы сагып, бот- боттарының аразында найыралдыг, кайгамчык уран-чечен баштак сөстер, чугаалар-биле ара-аразында тө кагжып тургаш, ойнап-хөглээр, чир- шоң дүжүп-ле турар боор чүве. Оюннарны ойнап турда, оюнга аштырган кижини “шиидер”. Ук “ шииттирген” кижи ынчан бот-тывынгыр артист апаар, өске артканнары көрүкчүлер болу бээр. Ол-даа кончуг солун ( И. Самбуу).
Шагаада база бир солун болгаш хөглүг оюн “ хендирбе сый шанчары” болур.
Өг бүрүзү шагаа чемин белеткеп, кылып тура, албан-биле бода малдың хендирбезин дүлүп алыр. Хендирбени эъдинден арыглап, хемдип каапкаш, сый шавары-биле мөөрейге эккээр. ( Хендирбе сөөгүн кончуг арыдыр, бичии-даа эът арттырбайн, кылайтыр хемдээн турар ужурлуг). Хендирбени сый шанчар кижи, ооң чиңге бажындан солагай холунга куду баштандыр туткаш, “шишпип- шишпип” (эки чүүлдү бодап алгаш), оң холун чудуруктангаш, хейдиктире аарак шанчыптар. Кончуг өөренген кижилер мырыңай хей-биле кандыг-даа улуг боданың хендирбезин сый шанчыптар чораан. Бир эвес кайы-бир аалга хендирбени кым-даа сый шанчып шыдаваан болза, ол хендирбениң ужунга ак кадакты баглааш, өске аалдарже шагаалап чоруурда ап алыр. Аңаа баргаш, ол аалдың киржикчилери-биле база маргыжар.Ол хендирбени кым-даа сый шанчып шыдаваан болза, хендирбе эккелген аалдың ээзин мактап, “мал-маганы кезээде хүр, семис, ажылгыр-кежээзин” чугаалажып, мөөрейниң шаңналын ол кижиге база тыпсыр турган.
Материалды А. С. Пушкин аттыг Национал ном саңының редактору И.Д.Ооржак чыып, белеткээн.
Чурукту интернет четкизинден алган.
