Елизавета Байыровна Байынды – Тываның алдарлыг чурукчузу.
Елизавета Байыровнаның ачазы Байыр Сарыгович Байынды Тываның сураглыг ус-шевер даш чонукчузу. Черзи Холо-Салович Монгуш авазы Чолдак-Кара Данзыновнаның хан төрээн даайы.
Лиза бичии тургаш-ла чаш холдары-биле хуулгаазын дашты холунга тудуп, бирде ачазының кылып турган ажылдарынче, бирде кылынмаан чонар-дашче көрүп каап олургулаар турган. Ооң соонда Лиза боду бүдүү чазаным, баштай чөвүрээден, ооң соонда чонар-даштан аңгы-аңгы чүүлдерни чазап эгелээн.
Школага күш-ажыл кичээлинде уруглар дааранып турган болза, Лиза чазаныр турган. Бодунуң чазап алганы согааш, бала, деспи ышкаш чүүлдерни Лиза башкызынга эккеп көргүзерге, “ачаң азы акыларың дузалашкан боор, аа? Моон соңгаар ажылдарны бодуң кылып тур, аа? Бо удаада 4 демдектен салып каайн аа?” деп, башкызы чугаалаар турган. Чүгле чурук башкызы ооң салым-чаяанныын эскерип кааш, Лизаның ажылдарын өске класстарның өөреникчилеринге көргүзүп, Лизаны мактап турган.
Елизавета Кызылдың уран чүүл училищезиниң чурулга салбырынга өөренип турда, башкылары Иван Чамзоевич Салчак, Вера Никитична Челышева, Арнольд Сергеевич Мирюшин олар аңаа дузалажып, салым-чаяанының долузу-биле ажыттынарынга дузалашканнар. Ол училищеге өөренип-даа тургаш, ачазының чанынга кээп, чонар-даш-биле чазанырының аргаларын, чажыттарын өөренип ап турган. Елизаветаның чурукчунуң мергежилин чедип алганы даш чонар сонуургалынга улуг деткимче болган.
1976 чылда Москвага эрткен «Совет Россия» деп бешки зона делгелгезинге Елизавета Байындының кылган ажылдарын эң-не бир дугаар кириштирген. Ук делгелгеге киирген ажылдары эки үнелелди алган. Оон эгелээш Елизавета Байыровна янзы-бүрү делгелерниң доктаамал киржикчизи апарган.
1978 чылда Омск хоорайга эрткен “Сибирьниң аныяк чурукчулары” деп делгелгеге ийиги черниң диплому-биле шаңнаткан.
1980 чылда ССРЭ-ниң Чурукчулар эвилелиниң кежигүнүнге хүлээп алган.
1991 чылда “Тыва Республиканың алдарлыг чурукчузу” деп бедик атты Елизавета Байыровнага тывыскан.
1992, 1993 чылдарда Россия Федерациязының Күрүне шаңналының лауреды деп хүндүлүг атты чонар-даштан сиилбээн бөлүк ажылдары дээш алган.
Салым-чаяан салгал дамчыыр. Шак ол чаяалга кижилерни эр, кыс деп ойбас. Елизавета Байыровна кадыг чонар-даштан кайгамчык чогаадыкчы ажылдарны чаяагаш, бүгү делегей чергелиг үнелелди ап, төрээн черин, төрэл чонун шак ынчаар алдаржыткан.
Алган дөзү:
Салым-чаяан салгал дамчыыр. Составитель и редактор В.Ф. Чадамба.
