Донгак Радион Маадыр-оолович – чогаал шинчилекчизи, Тываның Чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү.
Ол 1975 чылдың июль 17-де Бай-Тайга кожууннуң Бай-Тал суурга малчын өг-бүлеге төрүттүнген. Бай-Тал ортумак школазынының соонда, 1997 чылда Минусинск хоорайның культура училищезин чедиишкинниг дооскан.
Радион бичии чорааш-ла, чечен-мерген, уран-талантылыг, салым-чаяанныг чораан. Ол 1997 чылдан 2016 чылга чедир Бии-Хем кожууннуң Өөк, Туран школаларынга башкылап, эртем талазы-биле оралакчылап, директорлап ажылдап келген. Радион Маадыр-оолович чымыштыг, улуг харыысалгалыг олуттарга ажылдап чорза-даа, 2003 чылда Тываның күрүне университединиң факультедин, 2004 чылдан 2008 чылга чедир Якутияның күрүне университединиң аспирантуразын дооскан. 2010 чылдан 2014 чылга чедир Тываның гуманитарлыг шинчилелдер институдунуң литература секторунга эртем ажылдакчызы бооп, дакпырлап ажылдаан. 2016 чылдан тура Бай-Тайга кожууннуң өөредилге Эргелелиниң даргазы болуп бо хүннерге дээр ажылдап турар.
Чогаал ажылы
Радион Доңгактың солуннарга база «Улуг-Хем», «Башкы» сеткүүлдеринге янзы-бүрү эртем чыындыларынга тыва чогаалдың чидиг айтырыгларын сайгарган литература-критиктиг чүүлдери парлаттынгылаан. Шүлүкчү Меңги Ооржактың чогаадыкчы ажылын шинчилээн библиографтыг айтыкчының тургузукчу-автору (2008). Филология эртемнериниң кандидады Тайгана Очурнуң редакторлааны-биле «Чогаалды номчур ора…» деп ному 2014 чылда үнген.
Бо ному «Тыва прозаның хөрлээ оду», «Шүлүкчүлер-биле баштайгы таныжылгам», «Хемчиктиң үнүн дыңнап өскен шүлүкчү», «Якут хээлер» деп кезектерден база капсырылгадан тургустунган.
«Тыва прозаның хөрлээ оду» деп кезекте С. Токаның «Араттың сөзү», «Хомду дайыны», С. Сарыг-оолдуң «Аңгыр-оолдуң тоожузу», О. Сувакпиттиң очерктери, К. Кудажының «Уйгу чок Улуг-Хем», М. Кенин-Лопсанның «Чүгүрүк Сарала», Ш. Суваңның «Хемчик нояны» болгаш өске-даа чогаалдарын, Е. Танованың база А. Калзанның чогаадыкчы ажыл-ижинге хамааршытыр сайгарган чүүлдери кирген.
Ийиги «Шүлүкчүлер-биле баштайгы таныжылгам» деп кезекте С. Пүрбүнүң, Б. Маадының, С. Комбунуң Ю. Некрасовтуң шүлүктериниң чогаалынга сайгарылгалар бар.
«Хемчиктиң үнүн дыңнап өскен шүлүкчү» деп кзекте М. Ооржактың чогаадыкчы ажылынга хамаарышкан ажылдар иштээн.
«Якут хээлерде» автор бодунуң диссертациязында уирип турар чамдык солун чогаалдар талазы-биле эскериглерин киирген.
Шаңналдары
- «С. К. Токаның төрүттүнгенинден бээр 110 чылынга» деп медаль (2011);
- Тыва Республиканың Өөредилге болгаш эртем яамызының Хүндүлел бижии (2009);
- Тыва Республиканың Дээди Хуралының Хүндүлел бижии (2019).
Салым-чаяанныг чогаал шинчилекчизи Радион Маадыр-оолович сураглыг чогаалчыларывыстың, шылгараңгай шүлүкчүлеривистиң чогаалдарын шинчилеп, сайгарып, бедик үнелелди берип, хөй-хөй онзагай демдеглелдерни, шүгүмчүлелдиг чүүлдерни, эскериглерни бижип, чогаал делегейин байлакшыдып, аныяк-чалыы номчукчуларның сонуургалын оттуруп чоруур.
Аныяк эртемденниң чырыкче үндүрер ажылдары ам-даа хөй дээрзинге идегээр бис.
Материалды А. С. Пушкин аттыг Национал ном саңының
редактору Момбулай Оралмаа белеткээн.
Ажыглаан литература:
- Ооржак, М. Чогаалдарын номчуп ора / М. Ооржак. – Сөзүглел : дорт // Шын. – 2014. – Сентябрь. 25. – Ар. 8.
- Ооржак, М. Донгак Радион Маадыр-оолович / М. Ооржак. – Сөзүглел : дорт // Бай-Тайга – уран чүүлдүң кавайы / М. Ооржак, Р. Донгак, С. Доос, А. Ондар. – Кызыл, 2020. – С. 85-86.
Чурукту ажыглаан литературадан адган.
