Хертек Шожал Сортуй-оол оглу – тоолчу, Кызыл-Хая суурнуң Хүндүлүг хамаатызы.
Ол аңчы, тоолчу болгаш ус-шевер Хертек Сортуй-оолдуң өө Мөген-Бүренден азы амгы Кызыл-Хая суурдан 60 километр хире черде Үстүү-Ыйматы деп кыштагга хонупканда, 1915 чылдың декабрь 15-те төрүттүнген. Шожал 30 харлыынга чедир ада-иезиниң чанынга чурттап чораан.
Ол 5 харлап чорааш, ада-иезинге дуза чедире берген: анай, хурган тудар, чээрген чыыр, суглаар, чаш дуңмаларын чүктеп азыражыр. Элээди назылыында эмдик молдургалар өөредир, ча-согун адарынга болгаш баг кагарынга кедергей сундулуг апарган, улуг улустуң чугаа-соодун болгаш адазының ыткан тоолдарын эмин-эртир сонуургаар, оларны шээжи-биле билир апарган.
Шожал шору эр апаргаш, бижик бөлгүмүнче барып тургаш, боду-ла үжүк-бижикти өөренип алгаш, Мөген-Бүрен сумузунуң он бир дугаар арбанын 1938 чылга чедир даргалаан. Ол-ла чылын ол сумунуң нарын бижик эргелекчилеп, албанның бижимел херээн башкара берген.
1941 чылда дайын эгелей бээрге, Мөген-Бүрен сумузунуң бүгүде чону Хертек Шожалды белек комиссиязының даргазынга соңгуп, дерги садыгжызы кылдыр томуйлаан. Фронтуже чорудар белектиң болгаш школаже баар сургуулдарның даңзызын Шожал чааскаан кылып турган.
1944 чылда Хертек Шожалды Мугур-Аксынче келдире бергеш, Мөңгүн-Тайга район күүскомунуң секретарынга ажылдадып каан. Назы четкен кижилерге совет паспорт, оон ыңай чаа төрүттүнген чаштарга, назы-хар четпээннерге төрүттүнген херечилелин кылып, дыка берге болгаш буянныг ажылды кылып чораан.
Ийи чыл район секретарьлааш, ооң соонда район төвүнче чалаттыра бергеш, садыг-белеткел черинге ажылдадып каарга, ырак-узак черлерге аъттыг чоруп, аалдар кезип тургаш, күрүнеге дужаар эът, сүт, дүк болгаш өлүк планын даады ажыр күүседип турган.
1953 чылда Кызыл-Хаяга колхоз тургустуна бээрге, Шожал хамыкты мурнай хой кадара берген. Он сес чыл дургузунда колхозтуң мурнакчы кадарчызы бооп шылгарааш, арат чонунга хүндүткелдиг, алдар-аттыг, шаңнал-макталдыг ажылдап чораан. Ол күш-ажылдың Кызыл Тук ордениниң, “Күш-ажылдың хоочуну” деп медальдың эдилекчизи.
Тоолчунуң ыдып чораан тоолдары:
- “Каңгывай-Мерген”;
- ”Бокту-Кириш, Бора-Шээлей”;
- “Тапса-Кара аъттыг Хөөкүй-Кара”;
- “Хан-Шилги аъттыг Хайындырыңмай Багай-оол”;
- “Морун-Хүлүк”.
Тоолчу тыва улустуң аас чогаалын тоолдары-биле байлакшыдып, ону сайзыраарынга улуг ужур-дузалыг болган.
Материалды А. С. Пушкин аттыг Национал ном саңының
редактору Момбулай Оралмаа Ооржак М.Н., Донгак Р.М., Доос С. М.,
Ондар А.Б.-ның “Бай-Тайга – уран чүүлдүң кавайы”
деп номдан белеткеп бижээн.
Чурукту ажыглаан литературадан алган.
