Материалды 2016 чылдың апрель 1-де
Тес-Хем кожуунга болуп эрткен
“Сыдым” байырлалындан алган.
Сыдым – көшкүн амыдыралдыг, мал ажыл-агыйлыг чоннуң ажык одарга мал тудар эң-не эптиг, быжыг, хөмден (кештен) кылган аъттың дериг-херекселиниң бирээзи. Ооң узуну: 7-9 кулаш (12 метр) болур. Бүткен материалы: бирээде, черлик улуг аңнар кежи (эң-не быжыг, шынарлыг болур), ийиде, мыйыстыг бода малдың кежи.
Сыдымны кылыры:
Бир каът сыдымны кылырда:
- беш хар ажа берген буганың мойнунуң кежин кончуг таптыг аңдара сояр;
- бир неделя иштинде божага шыгыдыр суптарга, кеш хөөгеш, дүктери дүже бээр;
3.Кештен дүктерни арыглааш, долгандыр (спираль хевирлиг кылдыр) кештиң кылынынга деңней, чиңгеледир кезер.
- Дүне ыжык черге кургадыр азар, хүндүс хөлегелиг, сырын чок черге салып, кургадыр.
- Дөштүг черге ийи ыяш аразынга сыдымны херер. (Сыдым эки херилзин деп бодаар болза, бир ыяшка баглаан ужунга немелде аргамчы баглааш, ооң адаанга аар чүъктү азар);
- Куйга үзүн сиңир чаар;
- Сыдымны шилбиир.
- Бир хонгаш-ла сыдымны чешкеш, эмдик аътты шалбадааш, черге сөөртүп маңнаар кылдыр 1-2 шак ишти аъттың мойнунга хевээр салыптар. Ооң соонда катап ийи ыяш аразынга хере азар. Ону 2-3 хонук уламчылаар.
- Сыдымның бир ужун 1 метр хире черин 4 чара кескеш өрүүр.
- Өрээн кезээнге өшкү мыйызындан кылган дээкти быжыглаар.
Ийи каът сыдымны салырда:
1.Күзүн 4-5 харлыг шарыны чаа соккан соонда, дораан кежин сойгаш, оорга кежиниң ортузундан эгелеп, долгандыр кештиң калбаа 5 см кылдыр кезер (бир улуг кештен 2 улуг шыырак сыдым үнүп кээп болур).
- Кеш кургаваанда, кештиң чуга картын дүгү-биле соя тырттар.
- Диле кескен кештерни ийи ыяш аразынга кышты өттүр хере азар.
- Чазын ону дүжүргеш, оңгача иштинге 40 литр хойтпакка улуг хува аяк ишти кызыл дусту холааш, кырынче чымчадыр кудар.
- Он беш хонганда сыдымны ууштааш, божазын арыглааш, дүне ийи ыяш аразынга хере азар (саржаг-биле чымчадып турар).
- Чээрби хире хонганда катап база чымчадыр.
- Сыдымның бир ужун бир метр хире черин 4 чара кескеш өрүүр.
- Өрээн кезээнге өшкү мыйызындан кылган дээкти быжыглаар.
А. С. Пушкин аттыг Национал ном саңының
редактору Момбулай Оралмаа 2016 чылдың
май 28-те үнген “Шын” солундан белеткеп, бижээн.
