Суг ээзинге чүдүүр чоруктан буга бажы дагыыры көстүп келгенин амыдыралдың дуржулгазы бадыткап турар. Тывага тарааны эрте-бурун шагдан бээр тарып турган, ону чүгле суг баар черге тарып турганын эрте-бурунгу бугалар унундан көрүп болур, оон ыңай археологтарның эрги чевеглер, хорумнар болгаш турлаглар каскылаан черлеринден тыпкылаан материалдары – ыяш андазын бистери херечилеп турар.
Шаандагы ашактар суг бадар черни эндевес турган. Тараа тарыыр шөлдерже буганы казып бадырар, оон ам тараа тарыыр турган. Сугаттыг тараа дүжүткүр боорун бистиң ада-өгбелеривис тергиин билир чораан, ынчангаш мал одарладыр черлеринге тараа тарывас, кара хөрзүннүг болгаш буга суу чедер черлерге тараа тарыыр турган.

Буга бажын дагыыры дээрге тараа тарыыр шөлче казып бадырган буга суунуң үнген дөзүн азы буга суунуң хемден үнген черин дагыыры болур. Буга бажын дагыырда, хам кижини хооп аар турган. Тарааны тарып дооскан, аалдар чайлаглап көшкен болгаш, буганың унун база катап арыглап-аштаан соонда, буга бажын дагыыр.

Буга бажын дагаан черге ол-ла буга суунуң девискээринге тараазын тараан өреге бүрүзү киржир турган. Буга бажы дагаан черге кандыг-даа назынның эр, кыс кижилери баар.

Буга бажын дагыырда, хамыктың мурнунда буга дөзүнге от кыпсыр, саң салыр, оон ыңай хымыраанны хайындыргаш, эң-не кырган кижи чажыг чажып чалбарыыр. Суг ээзинге чажыг чажып чалбарыыр, ооң соонда хогдурган хам буга бажын дагып алганыр. Далгандан кылган буга, шарының дүрзүзүн буганың бажынга черге хөөп каар.

Буга бажы дагаан черге чемниң сүүзүннүн чиир, башкы хойтпак арагазы ижер, буга дөзүнүң ээзинге кончуг ирттиң ужазын бир чода-биле шаалдалааш, калбак даш кырынга салып каар. Буга дөзүнүң чанындан үнген ыяш будуунга арагалыг хойлааракты халаңнадыр азып каар болгаш хады дазылындан кылган буга дүрзүзүн чавыс черге чаларадып каар.

Буга бажы дагыыры аныяктарны ада-өгбезиниң кылган ажылын ыдыктап көөрүнче угландырган сүзүглүг байырлалы болур.

Алган дөзү:
Кенин-Лопсан М.Б. «Тыва чаңчыл». Кызыл, 2010.
Кыргыс З. К. Тыва улустуң алгыш йөрээлдери. Кызыл, 1990.