Сагылга дээрге кандыг-бир чүдүлгеге хамарышпас, ада-өгбелерден дамчып келген болгаш шагның кандыг-даа эргилделеринде тыва кижиниң сагып чоруур ыдыктыг чүүлдери болур.
Аа-биле сүттээн шайны эң улуг назылыг кижилерге баштай ижиртир. Ооң кол ужуру тыва кижи мал когу үспес болур болгаш төрел ызыгуурун бадыткаан кырганнарынга чоргаарланыры болур. Аа сүттү ытка ижиртиптер ийикпе азы аа-биле сүттээн шайны аныяк улус боттары ижип алыр болза, кежик оруу боглур дижир.
Бир эвес хууңда сүт черже төктү берген болза, өгнүң ээзи кижи азы ава кижи сүт төгүлген черге салаазының бажын дээскеш, бажынга шондуруп каар, ооң алыс утказы болза саар малдың когу үзүлбезин база багай чүве тайылзын дээни болур.
Кым-бир кижиниң улуг назылыг оол азы кыс төрели салгадап аараан болза, кандыг-бир кыс төрели хууңга сүттүг баргаш, аарыын айтырар сагылга турган. Ооң ужуру болза ыңайлыында кирген төрелиниң амы-тынын дилеп, ооң назынын чырык өртемчейге бир-даа хүн болза узадырын дилээни ол болур дижир.
Ядамык кижи бай кижден сүт дилеп келген болза, албан бээр сагылга турган. Ындыг сагылганың кол утказы болза бир эвес бай кижи диленчи кижиге сүт бербес болза, ол байның кодан чурту карарар дижир. Харам бай ядарап өлүр.
Чаашкын чаап, диңмирээшкин диңмиреп турда, өгнүң эр ээзи хууңда сүдүн тудуп алгаш, октаргай ээзинче чалбарып чажар. Чажыг ыяжынга хадың будуун азы ак-тал будуун ажыглаар, чүге дээрге чаңнык ак хадыңга болгаш ак-талга дүшпес. Ооң утказы болза диңмирээшкин үезинде сүт чажарга, ол өгге чаңнык дүшпес дижир.
Алган дөзү:
Кенин-Лопсан М.Б. Тыва чаңчыл – Кызыл – 2017. А. 296
Чурук каасталгазы интернет четкизинден алдынган
