Шаанда оваа, суг бажы, от дагаанда, куда дүшкенде, ыдык кылганда мөге салыр турган.
Узун назыныглар хүндүлүг черге олурар. Өске талазында, салыкчы кижи дужунга, мөгелер турар. Ол салыкчылар алдарлыг, шаанда хүрежип чораан мөгелер болур. Мөгелер хүрежип эгелээр мурнунда, шупту кады девиир. Хүрешке киржир кижилерниң саны 8 – 16 – 32 – 64 – 128 бооп болур.
Бурун шагда чайгы байырлалдар үезинде чымчак шык кырынга мөгелерни ийи-ийи кылдыр шавыштыр салыр чораан. Хүрешкен мөге дискек-биле азы холу-биле чер даяныптар болза, ол кижини октаткан деп санаар. Октаан мөге эжиниң довураан кактаар, оон деспиге бичии-бичии кылдыр кезип каан быштакты алгаш, олурган улусту оран-таңдының ээлери амзазын дээш чашпышаан, девиир. Олурган көрүкчүлер арзылаң азы чаан мөгениң күжүн алыр азы мөгениң хууда аас-кежии тодуг-догаа чоруу ында дүшкен-дир дээш, ону амзаарын оралдажыр. Мөгелер эътке киир тутчуп алгаш , майгыыр, балдырлаар, кустуктур шелер болгаш хояр аргаларны ажыглаар. Мөге салыкчылары шүүлген мөгелерге пар, арзылаң, чаан деп хүндүлүг аттарны тыпсып, йөрээлдерни салыр турган.
Мээң мөгем – мөге Дугарның
онаан, догаан үндүрүңер!
Арзылаң дег күштүг мөге,
Калбак дашка тайбас мөге,
Кадыр черге ушпас мөге,
Туткан холу какпа дег,
Турган боду өрген дег,
Дегээлээрге тендиш дивес
Мөге шылай берди!
Карак чивеш аразында
Катай кагар кадыг мөге,
Эргек турбас аразында
Эргин содаа часпас мөге.
Хартыгадан кашпагай,
Дээлдигенден тевингир,
Хөлчүк дег ала караан
көрүп, шийип каан,
Көк дээрни хөлбеңнедир,
көктүг черни сиртиледи,
Оң холун оңгаар сунуп,
сол холун соңгаар сунуп,
Девип самнап барды!
Алган дөзү:
Кыргыс З.К. Тыва улустуң алгыш-йөрээлдери – Кызыл – 1990. А.53
Кыргыс З.К. Обрядовая поэзия – Кызыл – 2017. С. 114
Чурук каасталгазы интернет четкизинден алдынган
