Сараагай Саян Кыргысович 1951 чылдың март 31-де Эрзин кожууннуң Мөрен сумузунга хөй ажы-төлдүг өг-бүлеге төрүттүнген.
1958 чылда Мөрен 8 чыл школазынче өөренип киргеш, школа дооскан соонда төрээн суурунуң көдээ культура бажыңынга баянист болуп, баштайгы күш-ажылчы намдарын эгелээн.
1969-1971 чылдарда Саян Кыргысович Совет шеригниң чепсектиг күштеринге албан хүлээлгезин эрттиргеш, 1971 чылда Бай-Даг сумузунуң көдээ культура бажыңынга уран-чүүл удуртукчузу болуп ажылдап кирген. 1974 чылдан 2019 чылга чедир Бай-Даг ортумак школазынга география болгаш ыры кичээлдерин башкылап ажылдаан. Ол-ла чылдарда Кызылдың уран-чүүл училищезин болгаш Кызылдың күрүнениң педагогика институдунуң «География» салбырын бот өөредилге-биле дооскан.
Уран чүүлге, хөгжумге С. К. Сараагайның сонуургалы, ынакшылы кызыгаар чок болганындан баян, чадаган, лимби, хылдыг болгаш үрер хөгжүмнерни ойнап, шиңгээдип ап, улуг, бичии хөгжүм бөлуктерин тургузуп, удуртуп, бичии чаштарны уран чүүл делегейинче сонуургалын оттуруп, кижизидип өөреткен. Сураглыг орус композитор, Социалистиг Күш ажылдың Маадыры, РСФСР-ниң болгаш ССРЭ-ниң улустуң артизи Дмитрий Борисович Кабалевскийниң үндезилеп, чогаадып тургусканы хөгжүм, ыры башкылаашкынының методика, программазын Саян Кыргысович ыры кичээлдеринге билдилии-биле ажыглаан. С. К. Сараагай уран чүүлге сонуургалдыг, сундулуг уругларның профессионал өзүлдезинче улуг кичээнгейни салып, Кызылдың уран чүүл училищезинче өөренип киреринге чогумчалыг белеткел ажылын чоргузуп келген. Саян Сараагайның өөреникчилери республиканың аңгы-аңгы улуг, бичии хөгжүм бөлүктеринде, Күрүнениң Тыва национал оркестринде, уругларның уран чүүл школаларында, кожууннарның культура одагларында үре-туңнелдиг, чедиишкинниг ажылдап чоруур.
Саян Сараагай суму, кожуун, республика, Бүгү Эвилел болгаш Россия чергелиг фестиваль-көрүлделерге, мөөрейлерге, Эрзин кожуун бот-тывынгыр уран чүүл коллективтерин белеткээш, удаа-дараа дипломант, лауреат чадаларның шаңналдарынга төлептиг болуп, улуг чедиишкиннерни чаалап ап чораан.
Саян Кыргысович Сараагай бодунуң чогаадыкчы ажыл-ижиниң дургузунда чер-чурт, эп-найырал, ынакшыл болгаш бичии уругларга кайгамчык, чараш ырыларны чогааткан. «Бай-Даг кызы», «Бай-ла- Хөлүм», «Чуртум Мөрен», «Чөөгей», «Отчугаш», «Торгажык», «Ынакшылдың оду-биле», «Байыр тудайн» деп ырылары бот-тывынгыр болгаш бедик мергежилдиг ыраажыларның репертуарында кирип турар. Саян Кыргысович сураглыг тыва композиторлар А. Б. Чыргал-оолдуң, Р. Д. Кенденбильдиң, К. Д. Баазаң-оолдуң, К. М. Бегзиниң уран чүүлүн уламчылап, чиңгине тыва ыры аялгаларын бижип, база ол ышкаш амгы үениң нота парлаар «ФИНАЛ» деп программазынга улуг хемчээлдиг хөгжүм чогаалдарын, ырыларның ноталарын бедик деңнелге парлап, ажылдап чорууру өөрүнчүг.
Сараагай Саян Кыргысович 50 чылдарның дургузунда тыва уран чүүлдуң, культураның болгаш ортумак өөредилгениң сайзыралынга киирген ачы-хавыяазы дээш: РСФСР-ниң чырыдыышкын, РФ-ның өөредилге болгаш эртем яамызының, ТР-ның ниити болгаш профессионал өөредилге яамызының, ТР-ның культура яамызының, Дээди Хурал (Парламент), ТР-ның Чазак Баштыңының хүндүлүг бижиктери болгаш Бүгү Эвилел, Россия чергелиг уран чүүл көрулделериниң лауреады, «Россия Федерациязының ниити өөредилгезиниң хүндүлүг ажылдакчызы», «Тыва Республиканың культуразының алдарлыг ажылдакчызы» деп бедик күрүне
шаңналдарынга төлептиг болган.
Бодум хуумда бо номну парлап, ырыларның үделгезин баянга кылып бижип тургаш, Саян Кыргысович Сараагайның чогаалдарын сонуургап, чарашсынып, езулуг чиңгине тыва аялганы чогаатканы база ол ышкаш пентатониканы билдилии-биле ажыглааны дээш С. К. Сараагайның чогаадыкчы ажыл-ижинге улуг үнелелди берип, композиторга улуг чедиишкиннерни, хөгжум болгаш уран чүүл делегейинге чаа дилээшкиннерни күзедим.
Кызылдың А. Б. Чыргал-оол аттыг уран чүүл колледжизиниң башкызы Томас Конзай-оолович Монгуш
