Үе-дүптен бээр тыва хөөмейни дыңнап алыр дээш, Төвүттен, Кыдаттан, Моолдан, Хаанныг Россиядан, ырак-чоок девискээрлерден төнчүзү чок далайларны кежип, изиг элезиннерни шыдавыже сүзүп, кадыр бедиктерни ажып эртип, хөөмейниң кавайы болур Тыва чуртунче аян-чорукчулар удаа-дараа кээп-ле турганын төөгү бадыткап турар. Амгы үеде байдал өскерилбээн. Даштыкы чурттардан аян-чорукчулар, хөгжүмчүлер, ыраажылар, эртемденнер, тыва үндезин культуравыстың хөй санныг мөгейикчилери Соңгу Доштуг, Оожум, Атлантиктиг океаннарның ындындан бээрлеп, тыва сүттүг шайлыг аяктың эриин ызырып, Тывага ханы ынакшып, игил ыызынга алзып, хөрек-чүрээ хөөмейге өпейлетпишаан хевээр.
Сорунзалыг тыва хөөмейниң шерии болур хөөмей күүседикчилери шаг-төөгүден бээр четкен черинге мактадып, чалаттырган черинге хүндүледип чораан. Оларның барбаан чери чок дээрзи алыс шын. Хөөмейивистиң төлээлери бөмбүрзээвистиң янзы-бүрү булуңнарынга чедип, улус-чонну тускай салым-чаяаны-биле магададып, өгбелерден дамчып келген тыва чоннуң сагыш-сеткил өнчүзүн нептередир иштиң өзээн салганнар. Хөөмей шерииниң бир көскү төлээзи Куулар Эрес-оол Чамыяңовичиниң дугайында бөгүн силер бүгүдеге бараалгадыр-дыр бис.
Тыва Автономнуг Совет Социалистиг Республиканың «Алдарлыг ажылдакчызы» база Тыва Республиканың «Күш ажылдың хоочуну» деп хүндүлүг аттарның эдилекчизи, Тыва Республиканың улустуң хөөмейжизи, өгбелерден дамчып келген тыва чоннуң үндезин культуразын нептередир иштиң өзээн салганнарның бирээзи Куулар Эрес-оол Чамыяңович 1945 чылдың июль 8-те Чөөн-Хемчик кожууннуң Чыргакы сумузунга төрүттүнген.
Салым-чаяанныг хөгжүмчүлер, ыраажылар өг-бүлезинге өскени ооң иштики сагыш-сеткилин база делегейже көрүүшкүнүн байыдып, уян хөңнүнче ханы сиңнигип, келир үеде тускай аянныг хөөмейжи болурунга улуг салдарлыг болган. Эрес-оол Чамыяңовичиниң шилип алган мергежили уран чүүл делегейинден ырак-даа болза, ооң чогаадыкчы ажыл-ижи Тываның культура болгаш уран чүүл амыдыралы-биле тудуш чораан. 1965 чылда Кызыл хоорайның профессионалдыг техниктиг училищезин тракторист-машинист деп мергежилдиг дооскаш, төрээн чуртунуң көдээ ажыл-агыйының сайзыралынга чедиишкинниг ижи-биле улуг үлүг-хуузун киирген. 1969-1971 чылдарда Совет үеде шериг албан-хүүлээлгезин күүсеткеш, Чыраа-Бажы совхозунуң эгезинде электрик-монтеру, ооң соонда чолаачызы болуп ажылдап чораан. Чоннуң деткимчези-биле Эрес-оол Чамыяңович Чыраа-Бажының көдээ суму Совединиң депутадынга соңгудуп, харыысалгалыг ишти эчизинге чедир кылып чораанын хөй санныг шаңнал-макталдар бадыткап турар. Хөөмейживистиң шилип алган мергежилинге база кылып чораан чымыштыг ажыл-ижинге ханы бердингенин, төлептиг хамааты бооп чораанын ол шагның аныяк-өскенинге үлегер кылдыр салып турганы чоргааранчыг.
Уран чүүлден ырак мергежилди шилип алганы чогаадыкчы ажыл-ижинге моондак болбаан. Школачы үезинден эгелээш уран чүүл-биле холбашкан мөөрейлерге киржип, чылдар эрткенде сураглыг хөөмейжи Ак-оол Кара-Сал биле «Сыгырга» деп бөлүктү тургузуп, Совет Эвилелиниң ырак-чоок хоорайларынга кайгамчык чараш тыва хөөмейни бараалгап чорааннар. 1980 чылда «Сыгырга» бөлүү Совет Эвилелинге төөгүлүг Олимпиаданың культурлуг кезээн тургузарынга үлүүн киирип, янзы-бүрү хемчеглеринге киришкен. 1982 чылда Москва хоорайга Совет Социалистиг Республикалар Эвилелиниң Улус ажыл-агыйының чедиишкиннериииң делгелгезинге «Улустуң уран чүүлүнүң идепкейжизи» деп хөрек демдээ-биле шаңнаткан. Москва хоорайга радио база телевидение-биле холбашкан фестивальдарже чалаттырып, тыва чоннуң үндезин культуразының хөй талалыын, онзазын, кайгамчыктыын таныштырган. Совет Эвилели-биле ооң чогаадыкчы ажыл-ижиниң девискээри кызыгаарлаттынмаан. Эрес-оол Чамыяңович Швейцарияга, Италияга, Францияга тыва үндезин культураны төлээлеп, Европаның негелделиг дыңнакчыларының кичээнгейин чаалап ап, уран чүүл үнелекчилериниң онза ажыдыышкыны болу берген. Эрес-оол Чамыяңовичиниң игилге, бызаанчыга, чадаганга үдедип алгаш, күүседип чоруур хөөмейи тускай аянныг, онза хөөннүг, сагыш-сеткилге ыяк дээштиг.
Бо чылын кайгамчык салым-чаяанныг хөөмейживис 75 оюн демдеглээр. Өгбевиске улуг четтиргенивисти илередип, тыва үндезин культураны сайзырадыр болгаш нептередир ишке киирген үлүг-хуузун үнелеп, сеткиливис ханызындан каң дег быжыг кадыкшылды йөрээп тур бис!
